Nazewnictwo
Nazewnictwo
Imiona w Płazie
Na podstawie 5 534 imion ochrzczonych dzieci, które zostały zapisane w księgach parafialnych kościoła p.w. Podwyższenia św. Krzyża w latach 1797 – 1900.
Wśród imion męskich największą popularnością w latach 1797 – 1900 cieszył się Jan. Znaczną frekwencję wykazywały imiona męskie: Józef, Franciszek i Stanisław.
Ciągłą obecność, choć z różnym natężeniem, wykazują imiona: Wincenty, Wojciech, Antoni i Piotr, znajdujące się wśród pierwszych ośmiu imion.
Wśród imion żeńskich we wszystkich pierwszą pozycję zajmuje Marianna. Zastanawia tak duża popularność tego imienia przy braku imienia Maria. Zjawisko to można tłumaczyć tradycją katolicką. Imię Maria nie było używane ze względu na fakt szczególnej czci, jaką otaczano osobę Matki Bożej.
Znaczną frekwencję wykazały również imiona Katarzyna i Agnieszka w latach 1797 – 1850 oraz Anna i Wiktoria w drugiej połowie XIX wieku.
Ciągłą obecność, choć z różnym natężeniem w poszczególnych okresach, wykazują imiona: Franciszka, Julianna, Magdalena, Zofia, Rozalia i Tekla. Można zaobserwować zjawisko stopniowego osłabiania popularnego uprzednio imienia, aż do całkowitego zaniku. Dotyczy to imion męskich: Florian, Grzegorz, Jacek, Marcin, Szymon czy Wawrzyniec oraz żeńskich: Kunegunda, Petronela i Salomea.
Zaobserwować można też zjawisko, które polega na stopniowym narastaniu popularności imion rzadkich we wcześniejszych okresach, np. męskie imiona: Izydor, Ludwik, Władysław czy żeńskie: Aniela, Elżbieta, Ewa, Józefa. Na uwagę zasługuje zjawisko. pojawiania się i znikania pewnych imion w określonym czasie, np. Adam w pierwszej połowie XIX w. występuje 4 razy, w trzecim ćwierćwieczu aż 38, po czym znika. Sebastian występuje tylko w pierwszym i trzecim ćwierćwieczu. Podobnie dzieje się z imionami żeńskimi. Justyna występuje w pierwszym i trzecim ćwierćwieczu, a Joanna i Ewa nie pojawiły się w drugim ćwierćwieczu.
Niektóre z imion pojawiają się tylko w jednym lub dwu okresach, np. Bartłolniej, Wieńczysław, Wiktor oraz Bronisława, Justyna, Konstancja, Regina czy Urszula.
Wśród kilku imion chrzczonych dzieci spotyka się stopniowe zwiększanie frekwencji imienia w stosunku do okresu poprzedniego. Dotyczy to imion: Andrzej, Stanisław, Stefan oraz Helena, Józefa, Julianna i Zofia.
Dominuje, poza nielicznymi wyjątkami, tradycyjny zestaw imion. Obserwuje się stopniowy wzrost popularności rodzimych imion dwuczłonowych (Stanisław, Kazimierz), a także pojawienie się imion słowiańskich dotąd nie spotykanych: Wieńczysław, Bronisław, Mieczysław, Czesław czy żeńskich form Bronisława, Stanisława.
Rzadko występowały na przestrzeni badanych okresów imiona oryginalne typu Amalia, Eustacha, Kornela, Leontyna (każde 1 raz). Imiona: Barnaba, Damazy, Dionizy, Euzebiusz, Kryspin, Maksymilian, Onufry, Seweryn i Sylwester oraz Augustyna, Eufelnia, Gertruda, Janina, Lucyna i Scholastyka zostały nadane tylko dzieciom nieślubnym.
W księgach parafialnych Płazy wykorzystano w ciągu XIX wieku 81 imion męskich i 72 imiona żeńskie. Częstotliwość ich nadawania chrzczonym dzieciom jest jednak różna. W zasadzie tylko kilkanaście imion wykazuje znaczniejszą popularność. Pozostałe imiona pojawiają się najczęściej tylko w pewnych okresach i nie wykazują większej frekwencji, dlatego możemy je uznać za imiona modne. Niewielka grupa imion o bardzo małej frekwencji należy do grupy imion okazjonalnych i wiąże się z indywidualnymi losami osób je noszących.
Nazwy terenowe w Płazie
Wiele nazw przysiółków jest nie wyjaśniona i obecnie nie wiadomo skąd się wzięła. Nawet najstarsi mieszkańcy naszej wioski nie pamiętają ich powstania. Opowiadają, że zawsze tak się mówiło i tak już pozostało.
| PŁAZA |
|---|
| Wieś położona w odległości kilku km na południowy wschód od Chrzanowa w dolinie potoku Płazianka, dopływu Wisły, na tzw. Garbie Tenczyńskim, założona na prawie lokacyjnym niemieckim w drugiej połowie XIV w. wzdłuż dzisiejszych ulic Bolęcińskiej i Lipowieckiej. |
| Pierwsza źródłowa wzmianka o Płazie pochodzi z roku 1376, kiedy to wspomniany został (wymieniany potem wielokrotnie) jej właściciel – Stefan Płaza. |
| Inne źródła podają, że wzmianka o wsi pochodzi z roku 1400, kiedy to właścicielami wsi była rodzina Płazów herbu topór (Toporczykowie). |
| W połowie XVI w. Płaza miała już kilku właścicieli: Baltazar Harmeski, Stanisław Płazki, Jan Radecki oraz Bernacki. Przed drugą wojną światową gospodarzyli tu Starzeńscy. |
| RAJ |
|---|
| Błogi kraj bez zimy (do raju ptactwo na zimę spieszy). |
| Nazwa powstała ze względu na czyste powietrze i ciszę tam panującą, mówiono, że mieszka się tam jak w raju. |
| Przytulny, cichy, miły zakątek wsi (może kogoś oczarowało to miejsce, ten krajobraz). |
| PODLAS |
|---|
| Pod lasem. |
| Kilkanaście budów pod Czaronym Lasem na pograniczu Płazy i Babic. |
| ŹRÓDŁO |
|---|
| Sposób zabudowy wskazuje, że okoliczne gospodarstwa zaopatrywały się tu w wodę; obecnie woda jest stąd pobierana (podobnie jak w innych tego typu źródłach bloku Płazy) tylko do celów spożywczych. |
| STARZYNY |
|---|
| Starzyna i starzyzna – o odłogach, puszczach. |
| Chłopi rugowani przez folwarki na przełomie XIV i XV w. zasilali szeregi zagrodników, osiedlali się w zagrodach zlokalizowanych w oddaleniu od centrum wsi, w starszych kompleksach rolnych. |
| Nazwę „Starzyny” odnotowano już na przełomie XIV i XV w. |
| Nazwa pochodzi od właściciela tych ziem, Starzeńskiego. |
| KAMIENIOŁOM |
|---|
| Początki pozyskiwania kamienia w tym miejscu sięgają XIX w., sam wapiennik w Płazie powstał w 1887 r., wydobywane tu wapienie i dolomity stanowią cenny surowiec dla przemysłu budowlanego, hutniczego, cukrowniczego i chemicznego (produkcja karbidu). Często skały tu wydobywane służą do utwardzania dróg. Odkrywka ma kilka poziomów eksploatacyjnych i łączną głębokość kilkudziesięciu metrów. |
| KLINY |
|---|
| Końcówki posiadłości dziedzica, przekazane chłopom na własność. |
| Prawdopodobnie od podziału na małe kliny (ok. 1 ha). |
| Przy drodze na Oblaszki, pola ostro zakończone, ścięte skosem, klinem. |
| Pochodzi prawdopodobnie od podziału ziem hrabiowskich na małe kliny o pow. ok. 1 ha, rozdzielonych między chłopów i chłoporobotników. |
| PIASKI |
|---|
| Pochodzi od piaszczystych gleb. |
| Tam dawniej grano w piłkę, zanim nie powstało boisko. |
| PODGÓRZE |
|---|
| Nazwa pochodzi od ukształtowania terenu, to teren pod górą. |
| W pobliżu szczytu najwyższego wzniesienia w Płazie. |
| U podnóża Płazkiej Góry (Płańskiej Góry). |
| Nazwa zanotowana przez S. Polaczka w 1913 r. |
| KONIEC WSI |
|---|
| Tzw. koniec wsi. |
| Na granicy z Bolęcinem. |
| Ta część jest nieco oddalona od centrum, być może znajdowało się jedno z większych skupisk osad chłopskich. |
| PŁAZA GÓRNA |
|---|
| Centralna część wsi, znajduje się na wzniesieniu o nazwie Płazka Góra – 406 m n.p.m. na części Garbu Tenczyńskiego na wschód od centrum wsi. |
| PŁAZA DOLNA |
|---|
| Znajduje się na obniżeniu terenu usytuowanego od strony południowej, graniczy z Wygiełzowem, u podnóża Płazkiej Góry. |
| Domy stoją na stokach wzniesień opadających do doliny potoku Płazianka. |
| DZIAŁKI |
|---|
| Są to tereny, które dawniej należały po lewej stronie do hrabiego, po prawej do kościoła, zostały sprzedane jako działki budowlane, nazwa została utworzona zapewne na cześć podziału tych ziem na niewielkie (ok. 10-arowe) parcele. |
| Obecnie osiedle domków jednorodzinnych. |
| WAPIENNIK |
|---|
| Budynki piętrowe wzniesiono w latach 30-tych XX w. (ok. 1930 r.) nazwa została utworzona od pokładów kamienia wapiennego, występującego na tym terenie. |
| To osiedle mieszkań zakładowych i domów jednorodzinnych. |
| CZWORAKI |
|---|
| Obok zabudowań gospodarczych znajdujących się za dworem wybudowano kilka domów dla służby dworskiej. |
| To parterowe domy dla czterech rodzin, stąd nazwa. |
| Znajdują się one na ulicy Pocztowej. |
| STOK |
|---|
| Stok góry, z którego wypływa potok Płazianka. |
| ROLA |
|---|
| Ziemia uprawna. |
| Nazwa wywodzi się od roli plebańskiej, czyli ziem do kościoła (ok. 179,25 m2) |
| Łany kmiece, folwarki i role plebańskie wymienia Długosz w „Liber beneficorum II”, s. 202. |
| Prawdopodobnie nazwa wywodzi się od gruntu ornego, są tu dobre ziemie. |
| NOWA WIEŚ |
|---|
| Nieopodal byłej wytwórni wód. |
| BRANDYSOWA GÓRA |
|---|
| Właścicielem była rodzina Brandysów. |
| Pan Brandys miał 3 synów, którzy również tam mieszkali (wzniesienie). |
| CUPEL |
|---|
| Cypel, czub, zwój, zatoczka nad Rajem są 4 domy. |
| Na górze „jak na cyplu”. |
| DWORSKIE lub NA HEKTARZE |
|---|
| Należące do dworu pola od drogi na Siemotę. |
| W stronę Czarnego Lasu. |
| DOŁY |
|---|
| Wyżej Roli, za domem p. Chrząścika. |
| Jest to obniżenie terenu. |
| GRODZISKO |
|---|
| Powstało w średniowieczu (choć nie ustalono czasu jego powstania). |
| „Duże” („Górne”) na wzgórzu Grodzisko (384 m n.p.m.) znajduje się ścięty stożek wzgórza, opadający stromo ku północy, wschodowi i południowi, otoczone jest zniszczonym wałem o wymiarach 120 x 130 m i „Małe” („Dolne”) na wzgórzu Srebrnica (ok. 1 km na południe od Grodziska Dużego), niewielki skalisty cypel o wymiarach 100 x 40 m ze słabo czytelnymi śladami wału. |
| Według G. Leńczyka było to jedno grodzisko, przecięte przez późniejszą drogą, być może częściowo adoptowane jako szaniec w czasie wojen szwedzkich, nazwa Grodzisko może mieć związek z prawdopodobnym istnieniem kasztelani chrzanowskiej w XIII w. |
| CHOLERNY CMENTARZ |
|---|
| Tam grzebano ludzi zarażonych cholerą bez ceremonii pogrzebowej podczas epidemii w połowie XIX w., zezwolił na to konsystorz krakowski w czerwcu 1831 r., cmentarz został zlikwidowany w latach 1979 – 1980. |
| Szczątki zmarłych zostały przeniesione na cmentarz parafialny. |
| W pobliżu zlikwidowanego cmentarza stoi obecnie przydrożny krzyż. |
| KAMIEŃ |
|---|
| Na granicy z Bolęcinem. |
| Wapienna skała |
| Pola uprawne bardzo kamieniste. |
| Przed siewem lub sadzeniu ludzie je zbierali, usypując z nich na miedzach duże stosy. |
| ŁONO lub ŁANY |
|---|
| Za kółkiem rolniczym w stronę Pogorzyc. |
| Równe połacie pól. które miały wysoką klasę gruntu. |
| Obszar pola. |
| Łanowe – podatek od łanu. Łan od 15 do kilkudziesięciu morgów, przybył do nas z osadnictwem niem. |
| Zagłębienie. |
| MANISKA |
|---|
| Manić – zwodzić (manowce – o bezdrożach). |
| Doły po lewej stronie drogi na Siemotę w stronę Regulic, tuż przed wzniesieniem Siemoty. |
| To podmokłe tereny nie nadające się od zabudowę. |
| KSIĘŻY LAS |
|---|
| Za Działkami, przy drodze do Chrzanowa. |
| Należący do kościoła (właścicielem był kościół). |
| NA HEKTARZE |
|---|
| Pola kiedyś należące do dworu, od cmentarza do Wapiennika (po lewej stronie drogi do Chrzanowa). |
| Rozparcelowane po wyzwoleniu. |
| NA PAŃSKIM |
|---|
| Pola ciągnące się od p. Chrząścika aż po II Kamionkę. |
| Ziemie te sprzedawał hrabia, pan – stąd nazwa. |
| STARA WODA |
|---|
| Źródło wypływa z podnóża niewielkiego wzgórza i zagajnika, tworzyło mały stawek, w nim zawsze była woda, źródło Starej Wody jest zlewnią rzeki Chechło, a jego zbiornik jest starym ujęciem wody. |
| Zaopatrywało wieś Źrebce i było wykorzystywane przez pobliskie Zakłady Wapiennicze w Płazie. |
| Jednakże wraz z rozwojem wsi wody zaczęło brakować,zmniejszyła się też wydajność samego ujęcia. |
| OBLASZKI |
|---|
| Przyległości do parafii Płaza, odnotowane przez ks. Leona Błaszczykiewicza w poł. XIX w. |
| Domy za lasem, obok leśniczówki. |
| Skrzyżowanie z drogą Bolęcin – Regulice. |
| POD KASZTANAMI |
|---|
| Od nazwy drzew, obok mieszka. |
| ZAZDROŚĆ |
|---|
| Zazdrosny |
| Doły pod lasem od Skały do Wapiennika, poniżej domów. |
| PŁAZIANKA |
|---|
| Nazwa potoku,którego źródło wytryska poniżej kościoła i płynąc ku południowi między domami wsi, w południowej jej stronie, skręca ku zachodowi, opływa od północy Las Lipowiecki (Czarny). We wsi Wygiełzów jego brzegi się obniżają, za wsią wypływa na piaski, przecina drogę Kraków – Oświęcim, obok lasu Mętkowskiego zmienia kierunek na południowy i przez las Stare bagno podąża do Wisły, uchodząc do niej na granicy Mętkowa i Jankowic. Jeszcze w XIX w. Bardzo rybny – żyły w jego wodach klonki, płotki, kiełbie, miętusy, szczupaki, a z Wisły często podpływał karp. Jego regulacje przeprowadzono w latach 1930 – 1931. |
| WADOWSKIE DOŁY |
|---|
| Od nazwiska właściciela. |
| Teren między Brandysową Górą a Podlasem, ciągnie się aż do „Na Zagrodzie”. |
| POD MODRZEJEM |
|---|
| Płaza Dolna. |
| Tam rosły modrzewie. |
| SKAŁA |
|---|
| Stara hałda kamieniołomu o wys. 333 m n.p.m. usypana przez Zakład Wapienniczy w Płazie. |
| Boisko. |
| PASTERNIK |
|---|
| Pasza, pasterz, pastwisko. |
| U Reja: „owieczki w tym pasterniku”. |
| Obok cmentarza. |
| SKOTNICA |
|---|
| Wygon, w XIV i XV w. ogólne, bydło, dobytek, moneta. |
| Ziemie nie nadające się pod uprawę, które dziedzic sprzedał swoim pracownikom, a oni budowali tam domy i zakładali gospodarstwa. |
| Tereny te należały do hrabiego, który je sprzedał. |
| SIEMOTA |
|---|
| W XV w. powst przysiółek „Szimota” nieopodal stawu o tej samej nazwie. |
| Założony przez chłopów. |
| Zagrodników rugowanych przez folwark w Płazie. |
| SYBERIA |
|---|
| Domy na wzgórzu nie porosłym lasem. |
| Gdzie wiatr mocno wieje, tak jest zimno i wietrznie jak „na Syberii”. |
| Najdalej na zachód wysunięta część wsi. |
| ZAKICE |
|---|
| Las powyżej Pod Modrzewiem. |
| ROMANOWSKIE DOŁY |
|---|
| Kopano tu glinę i wypalano cegłę, stąd te doły. Po wojnie odbywały się tu festyny. |
| PLAZKA GÓRA |
|---|
| Wzniesienie 406 m n.p.m. |
| DWÓR |
|---|
| Nazwa powstała od zabudowań dworu, powstałego w miejsce folwarku, o którym mowa przy lokacji wsi. |
| Na przełomie XVII i XVIII w. folwark stał się zespołem dworskim. |
| Na przełomie XVIII i XIX w. zespół dworski przebudowany został na pałac. |
| Utworzenie w 1955 r. Domu Pomocy Społecznej uchroniło go przed dewastacją w parku rosną pomniki przyrody: tulipanowiec (obwód 320 cm). Park posiada XVII/XVIII-wieczne założenie barokowe, przekomponowany został w XIX w. (szpalery, aleje, część leśna). |
| POKRZYWNIAK |
|---|
| Wzniesienie 406 m n.p.m. |
| Zimą dzieci urządzają tam tor saneczkowy. |
| DĘBIOCHOWA |
|---|
| W dawnych czasach było to miejsce, gdzie rosło dużo dębów. |
| SZKOLNE |
|---|
| Obszar dany wiosce przez dziedzica pod budowę szkoły. |
| JAKUBIKOWE |
|---|
| Wiele pól należało do gospodarza o tym nazwisku. |
| BŹDZIOCHULA |
|---|
| Dolina, kiedyś było tam dużo żab. |
| DARACHOWIEC, PODWIKLE, ROZKOCHÓWEK, KANIOWIZNA, BOCHENEK, DĘBNIK, GAJ, KAMYKI, PASIEKOWIZNA, PRZYŚNICA, RADOSZOWIC, WILCZY DÓŁ, BOLĘCKIE |
|---|
| Są to nazwy pól. |
