Kapliczki
Kapliczki i krzyże misyjne
Kapliczki i krzyże przydrożne to jeden z przejawów ludowej religijności. Na ogół mijamy je obojętnie, nie zastanawiamy się nad tym, dlaczego i kto je postawił. Tymczasem każdy przydrożny krzyż czy kapliczka mają własną historię i swego fundatora. Wrosły w krajobraz Płazy i stanowią jego nieodłączny element.Na terenie Płazy jest kilka kapliczek i krzyży. Niestety, niewiele o nich wiemy, gdyż brak jest na ten temat przekazów źródłowych. Większość informacji pochodzi od okolicznych mieszkańców; są to często wiadomości przekazywane z pokolenia na pokolenie. Warto je spisać i ocalić od zapomnienia, gdyż stanowią cząstkę naszego dziedzictwa kulturowego. Najstarsze kapliczki na terenie Płazy pochodzą z XIX wieku. Jedna z nich znajduje się koło cmentarza, a druga przy drodze na Syberię. Z tego też czasu pochodzi lokalizacja kapliczki zwanej „Rozalką” (przy drodze z Płazy do Wygiełzowa).Brak starszych zabytków jest przynajmniej częściowo wynikiem działań władz kościelnych, m.in. zarządzenia biskupa Stanisława Andrzeja Załuskiego z 1794 r. w sprawie palenia zniszczonych figur przydrożnych. Chodziło o to, że krzyże, pasyjki i figury przydrożne, które przypominać miały prawdę Odkupienia były głównie drewniane, a ich stan czasem był opłakany. Dlatego biskup Załuski polecił, by księża usuwali stojące przy drogach zniszczone figury świętych, a zwłaszcza Chrystusa na krzyżu, gdyż zdekompletowany korpus powoduje zgorszenie, a wiarę narażą na szyderstwa heretyków. Nakazano więc palić uszkodzone pasyjki, pozostawiając same krzyże lub z malowaną, np. na blasze postacią Jezusa.Więcej o kapliczkach Płazy przeczytasz w książce:
Na niewielkim wzgórku, po lewej stronie drogi, stoi samotnie w szczerym polu kapliczka. Obok rośnie pojedyncza, wielka brzoza. Wokół jest pusto, żadnych zabudowań. Wybudowano ją w XIX w. Kapliczka ma formę kamiennej kolumny popularnej w całej Małopolsce, wywodzącej się z co najmniej XVII-wiecznej tradycji. Jest otynkowana i pobielona; pięknie wygląda zwłaszcza w pogodne dni przy błękitnym niebie. Kapliczkę tę zwano dawniej kapliczką Męki Pańskiej, gdyż była tam rzeźba Jezusa Frasobliwego z koroną cierniową na głowie. Figurka ta została zniszczona przez chuliganów. Obecnie we wnękach kapliczki znajdują się dwa obrazy zabezpieczone metalową ozdobną kratą. Większy obraz przedstawia Matkę Boską, a Pana Jezusa.
W centralnej części Płazy, naprzeciw cmentarza, tuż przy drodze stoi średniej wielkości kapliczka. Jest bardzo podobna do kapliczki znajdującej się przy drodze prowadzącej na Syberię. Jest to murowany słup pomalowany na biało, z wnęką na rzeźbę. Czterospadowy daszek zakończony jest krzyżem na szczycie. Kapliczka została wybudowana w XIX wieku. Pierwotnie znajdowała się w niej figurka św. Jana. Po zakończeniu II wojny światowej, gdy proboszczem w Płazie był ks. Wojciech Krzeptowski, figurka została wykradziona z kapliczki. Znaleziono ją potem na torach w Wapienniku. Obawiając się, że figurka św. Jana zostanie ponownie zbeszczeszczana, ks. Krzeptowski postanowił zastąpić ją inną. Wtedy ustawiono we wnęce figurkę Matki Boskiej. Ale ją także wyjęto i rozbito.
Przy drodze z Płazy w kierunku Chrzanowa, po lewej stronie stoi krzyż z wizerunkiem Jezusa Ukrzyżowanego. Do krzyża przymocowana jest oszklona kapliczka szafkowa z figurką Matki Boskiej. Nawet najstarsi mieszkańcy Płazy - Wapiennika nie pamiętają kiedy przy głównej drodze ustawiono kapliczkę. Wszyscy zgodnie twierdzą, że stoi tu od zawsze. W rzeczywistości zaś w roku 1887 uruchomiono w Płazie duży wapiennik, a w dwudziestoleciu międzywojennym wybudowano domy mieszkalne. Być może, że pojawienie się kapliczki związane jest z zasiedleniem tego obszaru, dotychczas pustego.
Początkowo kapliczka przywieszona była do ogromnego drzewa akacjowego. Później, kiedy akacja spróchniała i ze względów bezpieczeństwa należało ją wyciąć, na wniosek ludności ekipa drwali pozostawiła dwumetrowy pień jako postument pod kapliczkę.
Obecnie kapliczka zawieszona jest na wysokim, drewnianym krzyżu. Ciekawa jest historia owego krzyża. Stał on początkowo nieco dalej od drogi na tzw. cmentarzu cholerycznym, gdzie w czasie epidemii zarazy w XIX wieku grzebano zmarłych mieszkańców Płazy. Z powodu ekspansji wyrobiska (kamieniołomu) Zakładu Wapienniczego w Płazie w latach 70-tych XX wieku zaistniała konieczność zlikwidowania cmentarza. W latach 1979-80 cmentarz ostatecznie zlikwidowano, a szczątki zmarłych za zgodą władz kościelnych i sanepidu zostały pochowane we wspólnej mogile na cmentarzu parafialnym w Płazie. Natomiast największy krzyż stojący dotąd pośrodku tego cmentarza, na pamiątkę jego istnienia, ustawiono w sąsiedztwie kapliczki. Potem w 2000 r. umieszczono na nim kapliczkę. Co roku w tym miejscu odprawiane są nabożeństwa majowe. Wcześniej mieszkańcy Wapiennika odświętnie przystrajają kapliczkę, dekorują ją kwiatami i zdobią kolorową bibułą.
Przy drodze do Płazy Dolnej stoi kamienny słup o wys. ok. 3 metrów, na którym osadzony jest żeliwny krzyż o wysokości około 1 metra. Całość usytuowana jest na wzgórku, przypominającym niewielki kopiec. W podstawie krzyża występują elementy dekoracyjne i postać aniołka. Na krzyżu znajduje się metalowa, odlewana figurka Chrystusa Ukrzyżowanego. Słup, na którym osadzono krzyż, ustawiony jest na wyciosanej z kamienia, czworokątnej podstawie. Sam graniastosłup składa się z dwóch segmentów wykutych w piaskowcu. Dolny segment zawiera od frontu kamienną tablicę z wykutym na niej napisem: “AD 1867 FONDATOR I. B. A Z”. Poniżej tablicy występuje dopisek (również wykuty w kamieniu): “D. T. M. ”
Drugi segment ma kształt zwężającego się nieco ku górze słupa zwieńczonego gałką - kryzą. Z inskrypcji wynika, że krzyż został postawiony w 1867 r. Dziś trudno ustalić jaki był powód ufundowania krzyża. Biorąc pod uwagę fakt, że nieopodal, po dru¬giej stronie ul. Lipowieckiej jest kapliczka zwana “Rozalką”, która powstała w czasie dziewiętnastowiecznej zarazy, można wysunąć hipotezę, że - być może - fundacja krzyża miała też związek z tymi tragicznymi wydarzeniami.
Przy drodze do Wygiełzowa, w odległości około pół kilometra od kościoła znajduje się kapliczka św. Rozalii z Palermo. Brak jest informacji źródłowych o powstaniu kapliczki, ale wszystko wskazuje na to, że powstała w XIX wieku w czasie szalejących wówczas w Europie i na ziemiach polskich epidemii, które wybuchały co jakiś czas i dziesiątkowały ludność. Galicja w XIX wieku była rejonem coraz bardziej zacofanym na wsiach panowała przysłowiowa "nędza galicyjska". Nieurodzaje kolejnych lat, powodzie i głód powodowały, że ludzie jedli lebiodę, pokrzywy i korę. Byli więc niedożywieni.
Ta sytuacja sprzyjała rozprzestrzenianiu się epidemii choroby azjatyckiej. Jadący jako ochotnik do powstania listopadowego szlachcic galicyjski Marcin Smorzewski tak wspomina te czasy: "Okropny widok co tych nas z tego wygonił miasteczka, w nim bowiem i w około niego pełno leżącego, z głodu opuchłego, a jak wosk żółtego wiejskiego gminu, głuchym tylko stękaniem życia dającego znaki". Wobec takiej straszliwej epidemii Konsystorz Krakowski w czerwcu 1831 roku zezwolił na chowanie zmarłych bez ceremonii pogrzebowych i na osobnym cmentarzu. Kolejne zarazy wybuchły na początku lat czterdziestych XIX wieku, potem w latach 1846 - 1848, następnie w roku 1855. W tych czasach głodu, wojen i grasującej zarazy stawiano krzyże oraz kapliczki by przebłagać Stwórcę i uchronić okolicę od kolejnej epidemii.
Z tego okresu zapewne pochodziła stara kapliczka w Płazie pw. św. Rozalii - ta święta uważana była bowiem za patronkę od epidemii i chorób zakaźnych. W okresie międzywojennym kapliczka była celem procesji dziękczynno-błagalnych w Dni Krzyżowe oraz miejscem odprawiania nabożeństw majowych. Zabytkowa kapliczka, którą pamiętają jeszcze najstarsi mieszkańcy Płazy, została zburzona przez Niemców w 1943 roku. Obecna kapliczka została zbudowana w 1946 roku na pamiątkę powrotu miejscowej ludności z hitlerowskich obozów koncentracyjnych. Informuje o tym napis wyryty na kapliczce.
Rozalka
Jest biała kapliczka przydrożna
przy trakcie w zbocze wtulona
w niej figurka Świętej Rozalii
w błękity nieba wpatrzona.
Skromne obrała mieszkanie
pod Palermo w groty ascezie
a w Płazie kładą bukiety
ludzie ufający jej szczerze.
Ochroną zawsze i tarczą była
w pomoru, zaraz y chwilach trwożnych
Bóg ją swą sługą miłą uczynił
mieszkanką nieba i kaplic przydrożnych.
W stokrotkach i różach Święta trwa
z płomiennych serc modlitwa płynie
Święta Rozalia - dobrodziejka
w pokoleń myśli nie zaginie.
Jest biała kapliczka przydrożna
przy trakcie w zbocze wtulona
w niej figurka Świętej Rozalii
w błękity nieba wpatrzona.
Danuta Zimoląg
Kapliczka znajduje się za ogrodzeniem, na prywatnej posesji, na początku ul. Okólnej. na granicy Płazy Dolnej i Wygiełzowa. Ma formę murowanego czworoboku o wys. 3,5 m, Od frontu znajdują się; dwie wnęki, jedna pod drugą. Kapliczka istniała już prawdopodobnie w 1809 roku, a powstała z pewnością nieco wcześniej. Nieznany jest jednak ani fundator ani powody fundacji.
Obok kapliczki rośnie stara, potężna lipa - pomnik przyrody. W obwodzie ma 7,95 m.
Kapliczka stoi przy samej drodze, na granicy z Wygiełzowem. Jest to niewielka, skromna kapliczka szafkowa, drewniana, umieszczona na drewnianym słupie o wys. ok. 2,9 m. Całość wieńczy blaszanym daszek łukowy. Wewnątrz umieszczony jest zaszklony obrazek Matki Bożej Różańcowej z Dzieciątkiem oraz św. Dominikiem i św. Katarzyną, którym przekazuje różańce. Widoczny jest też napis: “AVE MARIA". Kapliczka podobno została wzniesiona na pamiątkę tragedii. Na początku XIX wieku w dzień zaduszny w pobliskim lesie od drewnianego koła oderwała się metalowa obręcz i śmiertelnie zraniła mężczyznę.
Kapliczka - pomnik znajduje się po prawej stronie drogi wiodącej z Płazy do Wygiełzowa przy ul. Lipowieckiej, naprzeciw skrzyżowania z ul. Górzystą. Usytuowana jest w dużym obniżeniu terenu, nad brzegiem Płazianki, w miejscu gdzie 15 czerwca 1983 roku miał miejsce tragiczny wypadek. Autobus PKS jadący z Chrzanowa został przesunięty przez przyczepę auta ciężarowego jadącego z przeciwka. Pełen pasażerów autobus przewrócił się i stoczył z urwiska aż do płynącej w dole Płazianki. W wyniku wypadku zginęło 9 osób w różnym wieku.
Rodziny ofiar oraz pasażerowie, którzy przeżyli wypadek, na pamiątkę tego tragicznego wydarzenia postawili w 1984 roku kapliczkę.
Pięć lat po wypadku odbyło się uroczyste poświęcenie kapliczki, w którym uczestniczyło pięciu księży z parafii, z których pochodziły ofiary.
Kapliczka ma nowoczesną formę w kształcie siedmiometrowego obelisku zwieńczonego metalową, ażurową wieżyczką, zadaszoną czterospadowym daszkiem z wystającą gałką i iglicą. Z czterech stron pomnika, w ścianach, są wgłębienia w kształcie krzyży. Na obelisku widnieje metalowa pamiątkowa tablica o następującej treści:
W TYM MIEJSCU ZGINĘLI 15 CZERWCA 1983
BARBARA GŁOGOWSKA | LAT 21 |
MICHAŁ GRUDZIEŃ | LAT 40 |
WŁADYSŁAW JAWOREK | LAT 60 |
MARIA KOSOWSKA | LAT 30 |
MARIA LIKUS | LAT 45 |
BOGUSŁAWA MOZGAŁA | LAT 16 |
STEFANIA SKINDEROWICZ | LAT 45 |
KAZIMIERA SMOLIK | LAT 38 |
STANISŁAW SROKA | LAT 47 |
Mała kapliczka*szafkowa (wys. 0,5 m) zawieszona jest na wysokości 3 m. na dużym drzewie liściastym. Kapliczka znajduje się tu od dawna, ale trudno określić jej wiek. Cała kapliczka, z dwuspadowym, blaszanym daszkiem zwieńczonym drewnianym krzyżem jest pomalowana. W szafce, za szkłem umieszczony jest w ramach obrazek Matki Bożej Kalwaryjskiej. Kapliczka ozdobiona jest girlandą ze sztucznych kwiatów.
Kapliczka umieszczona jest w niewielkiej wnęce wysokiego, kamiennego muru oddzielającego kościół od ulicy prowadzącej do Bolęcina. Wnęka znajduje się wysoko, dlatego jest niezbyt widoczna - tym bardziej, żę w pobliżu jest skrzyżowanie, a droga jest wąska. W kamienno - ceglanej wnęce z trójkątnym zwieńczeniem, umieszczona jest gipsowa, polichromowana figurka Matki Bożej z Lourdes otoczona girlandami ze sztucznych kwiatów. Poniżej znajduje się lampa elektryczna.
Na najwyższym wzniesieniu w Płazie zwanym Płaską Górą (406 m.n.p.m.), skąd otwiera się widok na dolinę Wisły, wiele lat temu został postawiony krzyż. Wyznacza on najwyższe wzniesienie w Płazie, a jednocześnie symbolizuje wiarę tutejszych mieszkańców. Nikt już nie pamięta dokładnie, kiedy został wystawiony pierwszy krzyż. Wiadomo, że był kilkakrotnie wymieniany. W aktach kurii dotyczących parafii jest wzmianka, że wzniesiony w 1939 r. na najwyższym wzniesieniu Płazy krzyż poświęcony został pamięci ks. Stanisława Stojałowskiego.
Stanisław Stojałowski (1845 - 1911) - ksiądz, jezuita, inicjator ruchu ludowego w Galicji, poruszał publicznie sprawę chłopską i próbował wciągnąć wieś do życia politycznego. Uważano go za nie-bezpiecznego działacza, który może zrewolucjonizować wieś. Od 1875 r. był red. i wydawcą pism ludowych „Wieniec” i „Pszczółka”. Założyciel Stronnictwa Chrześcijańsko - Ludowego w 1896 r.
W roku 1979 stary, walący się krzyż wymieniono na nowy, wysoki na ok. 20 m. Był to rok Misji Świętych, a zarazem pier¬wszej pielgrzymki papieża - Polaka Jana Pawła II do ojczyzny. Krzyż został ufundowany przez parafian z Płazy.
W roku 2001 krzyż został ponownie wymieniony. Poświęcenie tego krzyża odbyło się w uroczystość Trójcy Świętej dnia 10. czerwca 2001 r. o godz. 15. W uroczystości uczestniczyło ok.70 osób. Wysokość obecnego krzyża, wykonanego z okrągłych belek, sięgą 17. metrów.
W dolnej części krzyża, ok. 3 m nad ziemią umocowana jest metalowa tabliczka z wygrawerowanym napisem o następującej treści:
“PRZYRZEKAMY WIERNOŚĆ CHRYSTUSOWI W ROKU MISJI ŚW. 1 PRZYJAZDU PAPIEŻA JANA PAWŁA U DO POLSKI - 1979- 1. VI. 2001. ”
Krzyż ustawiony jest przed głównym wejściem do starego kościoła. Krzyż o wysokości około 6 m wykonany jest z drewna i otoczony betonowym krawężnikiem. U jego podnóża znajduje się klęcznik, również drewniany z elementami metalowymi. Na ramionach krzyża wyryty jest napis: “ZBAW DUSZĘ SWOJĄ”. Mniej więcej w połowie wysokości krzyża wyryte są daty: 1860 i 1968 - prawdopodobnie dotyczą wcześniejszych misji świętych. Nieco niżej umieszczone są dwie metalowe tabliczki następującej treści:
“MISJE SERCA JEZUSOWEGO 1979 O. JEZUICI ”
“MISJE 1990O. REDEMPTORYŚCI”.
Stoi przed wejściem głównym do nowego kościoła parafialnego, tuż przy głównej drodze. Został ufundowany przez parafię i postawiony na pamiątkę misji parafialnych, które odbyły się po raz pierwszy w nowym kościele (wybudowanym w latach 1986-1996) w 2001 roku. Informuje o tym umieszczona na krzyżu tabliczka z wygrawerowaną inskrypcją: "MISJE ŚW. 2001 O O. Redemptoryści”
Krzyż jest drewniany, umieszczony w metalowej stopie, lekko uniesiony nad gruntem. Jego wysokość sięga ok. 5 metrów. Od strony frontalnej posiada ozdobne ryzowanie wgłębne, metalową tabliczkę oraz drewnianą podstawkę na kwiaty. Zakończenia belek mają ozdobne zaokrąglenia. Pomalowany jest na kolor brązowy.
Kapliczka ta znajduje się w przysiółku Płazy zwanym Podlas. Stoi po prawej stronie drogi, 50 m przed skrzyżowaniem z ul. Podlas, a obok dróżki dojazdowej do jednego z pierwszych zabudowań przysiółka. Zbudowana została w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej podczas bombardowań została poważnie uszkodzona. Kobiety na własną rękę próbowały odbudować kamienną kapliczkę; niestety z biegiem lat jej stan był coraz gorszy. Podczas odnowy drogi, która wymagała solidnego remontu spychacz przewrócił starą kapliczkę. Podjęto natychmiastową decyzję o postawieniu nowej kapliczki.
Teraz stoi na niewielkim wzgórku i umocowana jest na betonowym słupie orzechowego koloru, ozdobnie karbowanym Na postumencie widnieje wyryta data “10.7.1979” Wewnątrz kapliczki znajduje się polichromowana, gipsowa figurka Matki Bożej Niepokalanej. Stoi tam również stary, żeliwny krzyż. Kapliczka jest metalowa, typu szafkowego; oszklona i zwieńczona niewielkim metalowym krzyżykiem. Po bokach kapliczki są umocowane dwa metalowe świeczniki. Wokół zbudowano niski, metalowy płotek, pomalowany na zielono. Od ścianek kapliczki do płotku rozpięte są różnokolorowe wstążki, które przypominają promienie.
Kapliczka stoi tuż przy drodze na Siemocie. Powstała w latach 30-tych XX wieku, a więc przed II wojną światową. Została zbudowana przez rodzinę Brandysów. Rodzina ta często uczestniczyła w pielgrzymkach do Kalwarii Zebrzydowskiej i tak narodził się pomysł ustawienia kapliczki. Początkowo kapliczka wisiała na drzewie, koło drogi. Po II wojnie światowej była niejednokrotnie odnawiana. Niedawno zbudowano nową kapliczkę, którą postawiono w tym samym miejscu. W niedużej kapliczce zbudowanej z drewna i przykrytej daszkiem z blachy umieszczono obrazek Matki Boskiej Częstochowskiej. Kapliczka jest zaszklona i umocowana na betonowym słupku. Otoczenie jest ogrodzone małym plastikowym płotkiem.
Kapliczka daleko od zabudowań, przed lasem. Ma około stu lat, najprawdopodobniej powstała na przełomie XIX i XX w.
Jest to kapliczka postumentowa (wys. ok. 4 m), złożona z dwóch kondygnacji, przykryta czterospadowym daszkiem zwieńczonym metalowym krzyżykiem. Kapliczka została odremontowana i uroczyście poświęcona w czasie polowej mszy św. 30 maja 2000 r.
Całość pomalowana jest na niebiesko. Nad aniołkami, tam gdzie zaczyna się drugi segment, biegnie wokół kapliczki ozdobny pasek, z wyrytym ornamentem kwiatowym - również w kolorze niebieskim. Od frontu, w górnej części jest wnęka, a w niej podobizna papieża Jana Pawła II i kwiaty. W bocznych ściankach, w prostokątnych wnękach są: w lewej - dwie małe figurki Matki Bożej, w prawej - drewniany krzyżyk. Wnęki udekorowane są sztucznymi kwiatami. Przedstawienia religijne są współczesne. W spisie przesłanym przez parafię do Kurii krakowskiej w latach siedemdziesiątych kapliczkę tę określa się jako kapliczkę św. Antoniego - musiał więc być tu kiedyś obraz lub figurka św. Antoniego
Kapliczka wkomponowana jest od wewnątrz w kamienny mur cmentarza w Płazie. Cmentarz w Płazie powstał na przełomie XVIII i XIX w., podobnie jak większość cmentarzy w dawnej Galicji, kiedy to zaprzestawano pochówku zmarłych w obrębie kościoła. W tym miejscu cmentarza są groby dziecięce.
Kapliczka wystaje w połowie ponad ogrodzenie. Wnęka o rozmiarach 60 x 60 cm, wyściełana białym, atłasowym materiałem ,obramowana jest czerwoną cegłą i zamknięta półokrągłym okienkiem. W środku znajduje się obraz Matki Bożej Częstochowskiej w ramach. Przed obrazem umieszczony jest krzyżyk wykonany z suchych kwiatów. Po bokach ustawiono współczesne figurki dwóch aniołków oraz gipsową figurkę Matki Bożej. Trudno określić kiedy powstała kapliczka, ale na pewno ma kilkadziesiąt lat. Z całą pewnością była tu na początku lat sześćdziesiątych XX w.